Nadiren, hayvan koronavirüsleri insanları enfekte edebilir.
Sıklıkla soğuk algınlığı gibi genellikle hafif ve orta derecede üst solunum yolu hastalıklarına neden olurlar. Çoğu insan hayatının bir döneminde bu virüslere yakalanır. Genellikle burun akıntısı, baş ağrısı, öksürük, boğaz ağrısı, ateş, halsizlik, kırgınlık gibi belirtiler görülür ve hastalık kısa sürer.
İnsan koronavirusleri kardiyopulmoner hastalığı olan kişilerde, bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde, kronik hastalığı olanlarda, bebeklerde ve yaşlılarda pnömoni veya bronşit gibi alt solunum yolu hastalıklarına neden olabilir.
Diğer koronavirus tipleri MERS-CoV ve SARS-CoV ve son olarak tanımlanan 2019 Novel koronavirüs ‘tür. Ciddi solunum yolu enfeksiyonlarına yol açabilmektedirler.
SARS-CoV:
İlk olarak Kasım 2002'de Çin'de tanımlanmıştır. 2002-2003 yıllarında dünya çapında bir salgına neden olmuştur. 2003 SARS küresel salgını kontrol altına alınmadan önce Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa ve Asya'da pek çok ülkeye yayılmıştır. 2004'ten bu yana, dünyanın hiçbir yerinde bildirilen bilinen herhangi bir SARS-CoV enfeksiyonu vakası olmamıştır. SARS semptomları sıklıkla pnömoniye ilerleyen ateş, öksürük, titreme ve yaygın vücut ağrılarını içerir. Şiddetli Akut Solunum Yetmezliği Sendromu (SARS) gibi çok daha ciddi solunum yolu hastalıklarına da sebep olabilmektedirler.
MERS-CoV
Orta Doğu Solunum Sendromu Coronavirüs (MERS-CoV) ilk olarak 2012 yılında Suudi Arabistan'da bildirilmiştir. Bugüne kadarki tüm vakalar Arap Yarımadası'ndaki veya yakınındaki ülkelerle bağlantılıdır. MERS semptomları genellikle ateş, öksürük ve sıklıkla pnömoniye ilerleyen nefes darlığıdır. MERS ile bildirilen her 10 hastanın yaklaşık 3 veya 4'ü ölmüştür. MERS vakaları, özellikle Arap Yarımadası'nda görülmeye devam ediyor. Solunum örnekleri veya kan testleri ile tanı konur. Tanıda son zamanlarda seyahat veya hayvanlarla temas hakkında bilgiler önemlidir. Çoğu MERS-CoV enfeksiyonu Arap Yarımadası'ndaki ülkelerden bildirilmiştir. Bu nedenle, MERS tanısı koymaya çalışırken bir seyahat geçmişi, deve veya deve ürünleriyle temasın bildirilmesi çok önemlidir.
Ölüm oranı SARS salgınında %11 iken MERS-CoV’da %35-50 arasındadır.
2019 Yeni Coronavirüs (2019-nCoV) 31 Aralık 2019'da DSÖ Çin Ülke Ofisi, Çin'inWuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakalarını bildirdi. 7 Ocak 2020’de etken daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir coronavirus (2019-nCoV) olarak tanımlandı. Hastaların çoğunluğu hafif hastalık ile başvurmakta ve vakaların yaklaşık % 20'si ciddi hastalığa ilerlemektedir. Vakalarda ani başlangıçlı yüksek ateş, öksürük, nefes darlığı ve grafidepnömoniyleuyumlu bulgular tespit edilmiştir. Diğer daha az yaygın semptomlar arasında kas ağrısı, yorgunluk, konfüzyon, baş ağrısı, boğaz ağrısı, burun akıntısı, göğüs ağrısı, hemoptizi, ishal ve bulantı, kusma bulunur. Hastalarda akut solunum sıkıntısı sendromu, septik şok ve akut böbrek hasarı gibi komplikasyonlar görülmüştür. Akut kalp hasarı ve sekonder enfeksiyonlar da bildirilmiştir.
2019-nCoV’nin kuluçka dönemi 2-14 gün olduğu belirtilmektedir. Enfekte kişiler hastane ortamlarında hızla izole edilmeli hem damlacık hem de temas yoluyla bulaşma önlemleri uygulanmalıdır.
En son dünya üzerinde doğrulanan toplam vaka sayısı 30 Ocak 2020 06:05 UTC itibariyle 7,848 vaka olarak onaylanmış. Ölen vaka sayısının 170 olduğu dünya çapında 21 ülkeye ve bölgeye yayıldığı bildirilmiştir.
Şu ana kadar bildirilen ölüm vakaları genellikle ileri yaştaki, kronik hastalığı olan bağışıklığı düşük bireylerden oluşmaktadır. Wuhan' daki salgındakihastaların bir kısmının, Deniz Ürünleri Pazarı (farklı hayvan türleri satan bir toptan balık ve canlı hayvan pazarı) ilişkili olduğu belirtilmiştir. Bununla birlikte, artan sayıda hastanın hayvan pazarlarıyla ilişkisinin olmaması ve hastalığın sağlık çalışanlarında da görülmesi kişiden kişiye yayılmanın meydana geldiğini göstermektedir. Şu anda, bu virüsün insanlar arasında kolay yayılıp yayılmadığı belli değildir. Virüsün tanısı, solunum örneklerinde virüse ait genetik materyalin moleküler mikrobiyolojik yöntemlerle incelenmesi ile yapılmaktadır. Hastalıktan korunmak için aşı yoktur. En etkili korunma yolu virüsle temastan kaçınmaktır.
KORONA VİRUSLERİN YAYILIMI ve KORUNMA
İnsan koronavirüsleri sıklıkla enfekte olmuş bir kişiden başkalarına yayılır.
1-Öksürme ve hapşırma gibi hava yoluyla
2-El ile dokunmak veya el sıkışmak gibi yakın kişisel temasla
3-Üzerinde virüs bulunan bir nesneye veya yüzeye dokunduktan sonra ellerinizi yıkamadan önce ağzınıza, burnunuza veya gözlerinize dokunmakla
4-Nadiren, dışkı kontaminasyonuyla bulaşır.
WHO’ nun, hastalığa maruziyeti ve hastalığın yayılımını azaltmak için genel topluma yönelik sunduğu öneriler aşağıdadır.
vAlkol bazlı el dezenfektanı veya sabun ve su ile sık sık el yıkama
vÖksürürken ve hapşırırken dirseğin iç yüzü veya bir mendil ile ağız ve burunun kapatılması. Mendil kullanıldıysa mendilin kısa sürede atılması ve ellerin yıkanması.
vAteş ve öksürüğü olan insanlarla yakın temastan kaçınılması ve bu şikayetlerin olması durumunda geçmiş seyahat öyküsünün sağlık profesyonelleri ile paylaşılması.
vNCov virüsüne bağlı olguların görüldüğü bölgelerdeki canlı hayvan marketlerine gidilmesi durumunda canlı hayvanlarla ve canlı hayvanların temas ettiği yüzeylerle korunmasız temastan kaçınılması.
vÇiğ ya da az pişmiş hayvansal gıdaların tüketiminden kaçınılması gerekmektedir. Çiğ et, süt veya hayvan organları, pişmemiş yiyeceklerin çapraz kontaminasyonundan kaçınmak için dikkatle taşınmalıdır.
vVirüsten korunmak için;Hastalıklı kişilerle temastan kaçınılmalı, gün boyunca eller sürekli olarak iyice yıkanmalı, yıkanmamış eller ile göze, ağza, burna dokunulmamalı. Maskeyle korunma mutlak olmasa bile, ağzı, burnu tam kapatacak büyüklükte dikdörtgen maske tercih edilmeli, maskenin altından burnu kaşıyınca veya ağza dokununca koruyuculuğun kalktığı bilinmeli ve hemen değiştirilmeli, her farklı hasta ve kuşkulu kişiyle temastan sonra maske değiştirilmeli, hem hasta hem de yanında olan, bakıcı kişi maske takmalı.
vSon 15 gün içerisinde salgının kaynaklandığı veya görüldüğü ülkelere seyahat veya bu bölgelere seyahat etmiş bir hastayla temas öyküsü olup ateş, öksürük ve nefes almada zorluk çeken hastaların tıbbi yardım almak üzere en yakın sağlık kuruluşuna başvurmaları önerilir.
TEDAVİ
Şüpheli veya onaylanmış yeni koronavirüs enfeksiyonu için spesifik bir tedavi önermek için kanıt yoktur. İnsan koronavirüsleri nedeniyle meydana gelen hastalıkların spesifik bir tedavisi yoktur. İnsan koronovirüsleri nedeniyle hastalık geçiren bireylerin çoğu kendiliğinden iyileşir. Ancak semptomların hafifletilmesi için analjezikler kullanılabilir ve ateş yüksekliğini kontrol altına almak için tedavi verilebilir. Öksürük ve boğaz ağrısının gerilemesi amacıyla odalar nemlendirilebilir, sıcak duş yapılabilir. Hafif hastalık durumunda bol sıvı alımı, evde istirahat önerilmektedir.
Özel bir antiviral tedavi yoktur. Ciddi akut solunum yolu enfeksiyonları için tavsiyelere uyulmalı, şüpheli ve onaylanmış vakaların izolasyonu sağlanmalı, uygun enfeksiyon kontrol önlemleri alınmalı (damlacık ve hava yoluyla maruziyetin önlenmesi, temas önlemleri), varsa sepsisin ve organ yetmezliklerinin yönetimi, destekleyici tedavilerin uygulanması (örn. Oksijen, sıvı yönetimi, ampirik antibiyotikler, entübasyon, mekanik ventilasyon) ve yakın izlem gibi yöntemler ile ciddi komplikasyonların yönetimi sağlanabilir.